Hete zomers, overstromingen, oorlog en medische doorbraken. Welk effect hebben deze extreme scenario’s op een pensioenfonds? Samen met pensioenfondsbestuurders testten Lieke Werner en Agnes Joseph de toekomstbestendigheid van het nieuwe stelsel. Agnes Joseph: “Je doet vlak voordat je een definitieve keuze maakt een gedachtenexperiment. Het fonds zit al in de nieuwe situatie en het is vreselijk mis gegaan. Hoe kwam dat?” Lieke Werner: “Veel partijen vinden de solidaire premieregeling interessant. Die regeling kent allerlei nieuwe vormen van risicodeling. In hoeverre zijn die vormen van risicodeling toekomstbestendig? Wat doen ze onder stress? En wil je de regeling door de nieuwe inzichten die je dan krijgt vooraf nog aanpassen? Nu het nog kan.”

Inspiratie bij Nobelprijswinaar
Agnes: Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman legt op youtube in een paar minuten het premortem experiment uit. Hij vertelt dat we op weg naar een besluit steeds meer de positieve kanten zien. We moeten immers een besluit nemen waar we achter staan. Maar daardoor is het ook steeds lastiger om negatieve zaken naar voren te brengen. Een premortem is een goede manier om juist te kijken naar wat er allemaal mis kan gaan. Vlak voordat je besluit in beton gegoten is, doe je net alsof je een jaar later bent aangekomen en het helemaal is misgegaan. Hoe kwam dat? Welke omstandigheden waren er? Het lijkt me heel nuttig voor pensioenfondsen en sociale partners om te doen op weg naar het nieuwe stelsel.

Klimaat kan ook effect hebben op pensioenfonds
Lieke: Wij wilden tijdens de workshop snel aan de slag kunnen. Daarom bedachten we een contract en een aantal stress scenario’s binnen het thema klimaat en duurzaamheid. Wat gebeurt er als de hele randstad overstroomt, bedrijven failliet gaan en de beurs daardoor met 60% naar beneden crasht? Problemen voor een fonds dat de leenrestrictie opheft en jongeren voor 200% aan het aandelenrisico bloot stelt. Jongeren krijgen in dit extreme scenario namelijk een negatief vermogen. Vanaf nul vermogen herstellen is heel lastig. En jonge slapers krijgen in die situatie geen pensioen meer. Zoiets is niet goed uit te leggen: Sorry, je geld is weg, maar in theorie was het wel een goed idee.

Precies de vinger op de zere plek
Agnes: Wat ik leuk vond om zien is dat pensioenfondsbestuurders tijdens zo’n korte premortem workshop precies de vinger op de zere plek leggen. Een oefening die wij zelf ook steeds gedaan hebben sinds de publicatie van de Wet toekomst pensioenen. Welke sterke en zwakke punten zien we in de nieuwe contracten? Wat gebeurt er in extreme scenario’s als we kijken naar de nieuwe solidariteitselementen voor zowel jong als oud. Wat kan er misgaan. Kan je de uitkomsten nog uitleggen? En zo niet, hoe kunnen we dit voorkomen en het contract slim aanpassen. We willen een contract dat ook stress scenario’s goed door komt, dan is het contract namelijk echt toekomstbestendig.

Oplossingen buiten de techniek
Lieke: Agnes en ik zijn beide actuaris, daardoor bedachten wij vrij technische scenario’s. Maar het leuke van een premortem is dat je normaal gesproken als fonds zelf de scenario’s bedenkt. Je kunt ook iets bedenken in de sfeer van de governance van het pensioenfonds. Bijvoorbeeld dat er geen pensioenfondsbestuurders meer zijn om het fonds te leiden. Of er zijn geen nieuwe deelnemers. Hoe kan dat gebeuren en hoe los je dat eventueel op? Als actuaris zoek ik oplossingen snel in de techniek van het contract. Maar pensioenfondsbestuurders lossen deze zaken snel en beter op een heel andere manier op. Consolideer bijvoorbeeld met een ander fonds.

Depressief dagje
Lieke en Agnes gaven de premortem workshop in een breakout sessie tijdens het Achmea Zomerevent. Ze gaven hun workshop na de speech over de effecten van klimaat door Tom Middendorp. Hij is ook wel bekend als de Klimaatgeneraal. Hij was er duidelijk niet om zoete broodjes te bakken. Met jarenlange ervaring binnen Defensie, en nog altijd actief als expert op dit vlak, zet Tom Middendorp uiteen waar de thema’s Klimaat en Veiligheid elkaar raken. ‘Klimaatverandering heeft een aanjagend effect op veiligheidsrisico’s’, stelt hij. Hij bedoelt hiermee dat het verschillen vergroot en verschuivingen versnelt. ‘Verschuivingen die op hun beurt altijd gepaard gaan met frictie en daar moeten we ons van bewust zijn.’ Agnes: Onze scenario’s sloten naadloos aan bij de speech van Tom Middendorp. Hoewel het een beetje een depressief dagje werd, is het goed om realistisch naar de effecten van klimaat op pensioen te kijken.

Auteur: Lieke Haijemaije, beleidsadviseur